نام فارسی: دم‌ جنبانک سر زرد
نام انگلیسی: Citrine Wagtail
نام علمی: Motacilla citreola

ویژگی‌های ظاهری

طول بدن: 5/15 تا 17 سانتی‌متر
گستردگی بال‌ها: 24 تا 27 سانتی‌متر است

ویژگی های شناسایی:

دم‌جنبانکی زیبا با بدن زرد رنگ و تا حدی شبیه به «دم‌جنبانک شکم‌زرد» است، اما به واسطه دم به نسبت بلندتر و دو نوار بالی سفید روی بال‌ها از آن متمایز می‌شود. نر و ماده متفاوت و فقط پرنده نر دارای تغییرات فصلی است. پرنده نر در دوره جوجه‌آوری سر، صورت، گلو و زیرتنه زرد درخشان دارد. پس سر سیاه دودی است که تا کناره‌های بخش بالایی سینه امتداد دارد. روتنه و دمگاه نیز خاکستری تیره است. پوش‌پرهای روی دم و دم سیاه و پرهای کناری آن سفید به نظر می‌رسد. در پرواز دو نوار سفید روی بال‌ها در تضاد با سیاهی بال‌ها به خوبی نمایان است. در خارج از دوره جوجه‌آوری تا حد زیادی زردی سر و سیاهی پس سر گردن را از دست می‌دهد، روتنه قهوه‌ای‌تر و به واسطه رنگ قهوه‌ای خاکستری سر و صورت تا حدی شبیه به پرنده ماده می‌شود. در پرنده ماده تارک سر و گونه‌ها قهوه‌ای خاکستری، نوار ابرویی زرد، زیرتنه زرد کم‌رنگ، پهلوها خاکستری و همچنین فاقد نوار سیاه پس سر است. پرنده نابالغ کم‌رنگ‌تر از بالغ‌ها است و روتنه خاکستری و زیرتنه تقریباً سفید دارد.

ویژگی‌های زیستی

زیستگاه:

در مناطق باز و مرطوب نظیر بیشه‌های اطراف پیکره‌های آبی، سواحل رودخانه‌ها، چمنزارهای مرطوب، زمین‌های غرقابی همچنین شالیزارهای برنج دیده می‌شود و از مناطق به دور از پهنه‌های آبی پرهیز می‌کند.

عادات رفتاری و زیستی:

در خارج از دوره جوجه‌آوری پرنده‌ای اجتماعی است و معمولاً در کنار سایر دم‌جنبانک‌ها دیده می‌شود. پروازش تا حدی شبیه به دم‌جنبانک شکم‌زرد است، اما قویتر بال می‌زند و حرکات موجی‌شکل طولانی‌تری دارد. برای تغذیه درون یا در حاشیه پیکره‌های آبی به صید بی‌مهره‌های آبزی می‌پردازد. همچنین با پروازی سریع، حشرات در حال پرواز را شکار می‌کند.

زادآوری:

جوجه‌آوری از اوایل اردیبهشت و با تشکیل قلمرو آغاز می‌شود. تک‌همسر است و آشیانه‌اش کاسه‌ای از برگ‌ها، ساقه‌ها، شاخه‌های کوچک و خزه‌ها است که آن را روی زمین و درون سوراخ بنا می‌کند و درون آن را با مو، پشم و پر می‌پوشاند. معمولاً چهار تا پنج و به ندرت شش تخم نیمه‌بیضی، صاف، تا حدی صیقلی، نخودی یا خاکستری کم‌رنگ، با لکه‌های کوچک خاکستری یا خاکستری قهوه‌ای و به ابعاد 5/14 × 6/19 میلی‌متر می‌گذارد. تفریخ تخم‌ها چهارده تا پانزده روز به طول می‌انجامد. جوجه‌ها در بدو تولد پوشیده از کرک، ناتوان و برای تغذیه وابسته به والدین هستند، در حدود چهارده تا پانزده روزگی آشیانه را ترک می‌کنند، اما همچنان تا چند روز پس از آن توسط والدین مراقبت و تغذیه می‌شوند. معمولاً یک تا دو دسته تخم در هر دوره جوجه‌آوری می‌گذارد.

پراکنش و فراوانی

زیرگونه M.c. calcarata با روتنه سیاه به صورت غیرمعمول جوجه‌آور نواحی مرتفع شرق خراسان است. این زیرگونه در گذشته به صورت محلی در تالاب‌های کوهستانی بلوچستان و چمنزارهای مرطوب سیستان نیز جوجه‌آوری می‌کرد. احتمالاً جمعیت‌های زمستان‌گذران در تالاب‌های نواحی جنوبی دریای خزر و همچنین استان‌های خوزستان، فارس، اصفهان و هرمزگان از زیرگونه M.c. werae با روتنه خاکستری است که به تعداد اندک از استپ‌های پست نواحی غربی آسیای مرکزی به این نواحی از کشور مهاجرت می‌کنند.